این کتاب ها را نخوانید - جعبه مهر

ما تمامش می کنیم اثر کالین هوور با ترجمه آرتمیس مسعودی که مهیای بیست ویکمین چاپ خود در نشر آموت می شد، با دستور اداره توسعه کتاب و کتابخوانی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به فهرست آثار لغو مجوزشده این اداره افزوده شد. این رمان که ازجمله کتاب های پرفروش نیویورک تایمز بوده، داستان دختری 23ساله است که رابطه ای پیچیده با پدرش داشته و اکنون که او از جهان رفته است، به درخواست مادرش باید در مراسم تشییع جنازه سخنرانی کند و این باعث شروع یک رابطه عاشقانه و پیچیده می گردد.

چند هفته پیش کتاب های 10 دقیقه و 38 ثانیه در این جهانی عجیب و حرامزاده استانبول از الیف شافاک هم لغو مجوز شده بودند، که البته این دومی که با دو اسم ناپاک زاده استانبول و شرم توسط چند مترجم متفاوت عرضه شده بود، در انتشارات آسیم و مروارید به چاپ چهارم رسیده بود. کتاب های انسان خداگونه، انسان خردمند، ساپی ینس، بیست ویک آموزه برای قرن بیست ویکم و پول (سرمایه) از یوآل نوح هراری نیز درحالی لغو مجوز شدند که انسان خردمند در نشرنو تا پیش از اعلام لغو مجوز 12بار و انسان خداگونه هم در مدتی کوتاه که از نخستین چاپش می گذشت، چهاربار تجدید چاپ شده بودند.

روزی که رمان شرم الیف شافاک لغو مجوز شد، مدیر فروش انتشارات مروارید گفت که برای من این سوال مطرح است که بعد از چهاربار تجدید چاپ، یک کتاب چگونه می تواند لغو مجوز گردد؟. این پرسش بسیاری از ناشران می تواند باشد.

شروع ماجرا

در سال های اخیر، این داستان قدیمی یک بار دیگر از رمان نیمه غایب حسین سناپور شروع شد- یا شاید هم شهرت و محبوبیت این رمان نگاه ها را متوجه این موضوع کرد. نیمه غایب که در سال 1378 برنده اولین دوره جایزه مهرگان ادب به عنوان بهترین رمان سال و در سال1381 برنده جایزه یلدا شده بود، زمانی که در زمستان 1387 لغو مجوز شد، در نشر چشمه 15بار تجدید چاپ شده بود. اما ناگهان وزارت ارشاد آن را غیرقابل انتشار دانست- اتفاقی که سال بعدترش در مناظره های ریاست جمهوری بحث های پرشوری را به وجود آورد.

فهرست سیاه

بعد از نیمه غایب این اتفاق برای بسیاری دیگر هم اتفاق افتاده- که گاه این تعداد پرشمار و گاهی هم کم شمار بوده اند؛ مثلا در اوایل سال 1392 فهرستی منتشر شد که حکایت از این داشت به تصمیم محمدحسین صفار هرندی که معتقد بود کتاب هایی که در دوران اصلاحات مجوز گرفته اند، باید بار دیگر آنالیز شوند، بیش از 160 عنوان کتاب که پیشتر منتشر و گاه بار ها تجدید چاپ هم شده بودند، مجوز انتشار دوباره ندارند.

این فهرست که گاه تمام آثار نویسندگانی، چون عباس معروفی، محمد محمدعلی، علی اشرف درویشیان، احمد محمود، غلامحسین ساعدی، محمدرحیم اخوت، هوشنگ گلشیری و بسیاری دیگر را شامل بود، شاید وسیع ترین فهرست غیررسمی باشد که درباره کتاب های بی مجوز منتشر شده است.

فهرست کتاب های لغو مجوزشده، اگرچه در سال های اخیر کوچک تر و کوچک تر شده، اما هنوز مواردی وجود دارد، که درچند وقت اخیر نام چندتایی شان را شنیده ایم.

بلک لیست

با اینکه در تمام این سال ها عمده حساسیت موجود روی نویسندگان ایرانی بود، اما رمان های خارجی هم از لغو مجوز در امان نبودند. درواقع اتفاقی که در چند وقت اخیر درباره دو رمان الیف شافاک اتفاق افتاده، پیشتر در خصوص گور به گور ویلیام فاکنر، نمایشنامه های گارسیا لورکا، دیوانه بازی کریستین بوبن، سفر به انتهای شب لویی فردینان سلین، صد سال تنهایی و دلبرکان غمگین من گابریل گارسیا مارکز، اتاقی از آن خود نوشته ویرجینا ولف، کوری ساراماگو، آخرین وسوسه مسیح نوشته نیکوس کازانتزاکیس، تاوان اثر مک یان ایوان، برف اورهان پاموک، همنام جومپا لاهیری، نماد گم شده و راز داوینچی دن براون، زمان لرزه و مرد بی وطن از کورت ونه گات، کیمیاگر، مکتوب، دومین مکتوب، بریدا، خاطرات یک مغ، کنار رود پیدرا نشستم و گریستم، شیطان و دوشیزه پریم، کوه پنجم، ورونیکا تصمیم می گیرد بمیرد، نامه های عاشقانه یک پیامبر، چون رود جاری باش، ساحره پورتوبلو و برنده تنهاست همه از پائولو کوئیلو و بسیار کتاب های کم نام دیگر نیز شاهد بوده ایم که دوران بی مجوزی بعضی از این آثار درحال حاضر به خاتمه رسیده و بعضی، اما هنوز با آن معضل درگیرند.

شاید بگردد گفت پرسروصداترین لغو مجوز رمان های خارجی را در خصوص خاطره دلبرکان غمگین من و راز داوینچی شاهد بودیم. خاطره دلب رکان غم گی ن من آخرین رمان منتشر شده گابریل گارسیا مارکز حکایت روزنامه نگار پیری است که کتاب را لحنی خودافشاگرانه می بخشد و همین هم باعث شد چاپ نخست این رمان به رغم اینکه با استقبال خوبی روبرو شد، اما حرف و حدیث های فراوانی به وجود آورد و ارشاد هم این اثر را غیرقابل چاپ عنوان و از صدور مجوز برای چاپ دوم این کتاب خودداری کرد.

راز داوینچی دن براون نیز به نوعی دیگر به واسطه حرف و حدیث های پیرامونش تنبیه شد. این رمان کارآگاهی و ماجرایی دن براون که روایت داستانی علیه کلیسای کاتولیک، واتیکان، پاپ و یک گروه مذهبی است با واکنش گروه های مختلف مسیحی روبرو شد و همین هم باعث شد در ایران نیز مثل بسیاری از نقاط دیگر جهان مجوز انتشار آن لغو گردد.

غیرداستانی

با اینکه این نوشته بیشتر روی ادبیات داستانی تمرکز نموده و پیشینه لغو مجوز کتاب ها را در این حیطه به بازبینی نشسته، اما کتاب های مرتبط با شعر نیز (که حساسیت زیادی روی آن وجود دارد) از این ماجرا چندان برکنار نیست.

در فهرستی که براساس پیگیری کتاب های معروفی که در این سال ها مجوز انتشار رسمی را به دست نیاورده اند، تنظیم شده (و این فرصتی شده برای قاچاقچیان تا با تجدید چاپ های پی در پی عطش بازار را برطرف نمایند) نام های بزرگی به چشم می خورد که انتشار آثارشان و حداقل انتشار کامل آثارشان با مشکل روبرو است. در این بین شاعرانی نیز هستند که در مقطعی آثارشان به مشکل برخورده، اما در مقطعی دیگر پیروز به انتشار آثارشان شده اند.

بفرمایید کتاب

در حالی که مرور گذرای کتاب های منتشرشده نشان می دهد که متوسط تیراژ کتاب ها به کمتر از هزار نسخه رسیده، لغو مجوز معدود آثار پرخواننده چه پیامی می تواند منتقل کند؟ در شرایطی که تیراژ متوسط کتاب از حدود 7هزار نسخه در سال 58 به حدود 5هزار و200 نسخه در سال 80، 3هزار نسخه در سال 90، 2هزار نسخه در سال 92 و کمتر از هزار نسخه درحال حاضر رسیده، آیا لغو مجوز آثار پرفروش معنایی جز تعارف همین اندک امید باقی مانده ناشران رسمی کشور به قاچاقچیان می تواند باشد؟ آن هم درحالی که همه می دانند درست از فردای لغو مجوز آثار نسخه های قاچاق همان کتاب ها سر از بساط قاچاقچیان درمی آورد.