حکمت هنر اسلامی، فضای سرمدی در حکمت هنر اسلامی
به گزارش جعبه مهر، از ویژگی های هنر اسلامی می توان به مبحث فضا اشاره نمود. فضا تمام هستی را پر می نماید و ارتباط بین اشیا از این طریق صورت می گیرد. اشکال، حرکات و رنگ ها مرتبط با امر فضا است.
گروه فرهنگ و هنر خبرنگاران- زهرا قربانی رضوان؛ از ویژگی های هنر اسلامی می توان به مبحث فضا اشاره نمود. فضا تمام هستی را پر می نماید و ارتباط بین اشیا از این طریق صورت می گیرد. اشکال، حرکات و رنگ ها مرتبط با امر فضا است. فضا یک نماد کلی در دنیا هستی است که در آغاز زمان آفرینش وجود خود را اعیان نموده است. در آیات و روایات نوشته شده است که پررودگار دنیا را در شش روز آفریده و گسترانیده است. این گستراندن وجود فضا را برای ما روشن می نماید.
در هنر اسلامی یکی از فضا های اصلی فضای سرمدی است. هنرمندان کوشش داشته اند تا فضای سرمدی را به نمایش درآورند. در این آثار فضا بهشتی است. خداوند از وجود خود در این فضا می دمد و در یک فضای استمراری خود را نشان می دهد. دربیشتر آثار به جای مانده استمرار در قالب فرم مارپیچی یا اسپیرال نمود پیدا می نماید. این قالب یک صورت جامع و در بر گیرنده انسان و محیط پیرامون او است. فضا یک نمود سرمدی است و سلسله مراتبی به افلاک دارد به همین علت لایتنهاهی بودن در قالب فرم اسپیرال ظهور می نماید.
فضا به بخش های متفاوتی تقسیم می گردد و در هنر اسلامی نمود پیدا می نماید برای مثال می توان اشاره نمود که کمیت، در فضا است و فضای مثبت و منفی یکی از ویژگی های شاخص هنر اسلامی است. در هنر اسلامی فضای مثبت و منفی و فضای تهی به یک مقدار دارای ارزش هستند مثلا فضای محراب کنده کاری شده در نمای کلی و جزئی دارای ارزش است. حس همجواری و هم نهادگی در هنر اسلامی در فضا نمود پیدا می نماید این امر با ترکیب بندی فرق دارد. حس همجواری را در نقاشی سیاه مشق و نستعلیق به وضوح می توان مشاهده کرد. کلمات و حروف در هم ادغام شده و کشیدگی پیدا نموده اند. زمانی که سلسله مراتب الگو های متقارن فضایی را ایجاد کنیم هم بندی در فضا اتفاق می افتد. در این نمونه فضا و صورت و اجزا مختلف را با یکدیگر ترکیب می کنیم برای مثال نقاشی به دام افتادن یوسف به وسیله زلیخا اثر کمال الدین بهزاد، در نگاه اول متصل و همبند بودن هفت در اتاق زلیخا را می بینیم که یوسف در حال گذر از آن ها است. در حقیقت فضا های مختلف و اجزای تصویری در یک کادر قرار گرفته اند. نقاشی به دام افتادن یوسف به وسیله زلیخا در نمونه بعدی فضا یعنی چارچوب و کادر متسجد نیز قرار می گیرد. در این بخش به فضا های تو در تو و درونی و بیرونی توجه شده است.
یکی دیگر از ویژگی های فضا در هنر اسلامی ارتباط عالم ملک و ملکوت با استفاده از کادر شکنی است. در نقاشی ها سرو بخشی در قاب و بخشی در بیرون کادر قرار گرفته است. بدین ترتیب ارتباط عالم ملک و ملکوت با خلاقیت هر چه تمام تر به تصویر کشیده می شد. از جالب ترین نمونه های مبحث فضا کادر های همبند پنهان است. زمانی که شکل گیری و چیدمان نوشته ها و مطالب در قالب های تصویری جای میگیرند. انتزاعی بودن را در فضای نوشتار می توان دریافت کرد. در غرب کتاب ها در نوشتاری مرتب از چپ به راست است، اما در کتاب آرایی هنر اسلامی خلاقیت باعث به وجود آمدن فضا های متعدد شده است.
جهت و جاذبه اهمیت بسیاری در نشان دادن فضا دارد. نگاه های اولی یا سفلی وجود دارد. در فضا، جهت های عرضی در کادر یک معنویتی را به ما نشان می دهد و مفهوم دارند. سمت چپ کادر در مبانی کلاسیک هنر های غربی ارزش بیشتری دارد. در نقاشی های طبیعت بی جان سزان نگاه ها از سمت چپ آغاز می گردد. ما در نگاه عرفانی ایرانی سمت راست کادر را دارای ارزش می دانیم.
منبع: خبرگزاری دانشجو