بازار قدیمی فرش تهران رو به فراموشی می رود؟ - جعبه مهر

به گزارش ایران، فروشندگانی پیر و کم حوصله و گاهی خوش صحبت با لهجه بازاری های قدیم تهران که یکدیگر را می شناسند. اینجا نه از زرق وبرق فروشگاه های هایپر فرش خبری است و نه از نورهای متمرکز که رنگ را چند برابر به چشم می آورد؛ فروشگاه هایی که این روزها با اقساط بلندمدت و متمرکز کردن برندهای مختلف کار را برای خرید راحت تر کرده اند. سری به بازار قدیمی فرش تهران زدیم تا از زبان کسبه قدیمی آن بشنویم که این هایپرها و فروشگاه های تازه چه تأثیری روی بازار آنها گذاشته است؟ آیا آنها هم مانند بقالی های قدیم قربانی افزایش هایپرمارکت های زنجیره ای می شوند؟

از مترو خیام که بیرون بیایید چند قدم آنطرف تر سردر بزرگ بازار فرش قدیم تهران را می بینید. وقتی پا را داخل محوطه بزرگ آن می گذارید همه تصاویر اطراف مانند خیل موتورهای پارک شده و سروصدا و دود جای خود را به رنگ و نقش می دهد. گوشه دیوارها، روی گاری های کوچک یا روبه روی حجره ها همه جا پر از فرش های کوچک و بزرگ است؛ شبیه موزه ای خاک گرفته و فراموش شده. مغازه ها با دکورهای چوبی قدیمی، شیشه های بزرگ با قاب های آهنی آدم را یاد عکس هایی از تهران قدیم می اندازد.

محمد بهروزی به قول خودش 70 سال است در بازار تهران کار می کند، حجره بزرگی دارد که از دیوار و درش قالیچه های دستباف آویزان است و یک محوطه 100 متری هم زیر مغازه دارد پر از فرش هایی با طرح و نقشه های متنوع اما آن طور که می گوید دیگر مانند گذشته مشتری ندارد. پیرمرد همینطور که با همکاران شوخی می کند از روزگاری می گوید که وقت سر خاراندن نداشتند: آنقدر عدل می بستم که جا نداشتیم. سابق 40 تا کارگر داشتم اما حالا عموم مردم دیگر آن نگاه گذشته را به فرش ندارند. همه می خواهند یک تکه فرش ماشینی بگذارند زیر پا که با دکور خانه جور در بیاید و لابد در خانه بعدی و دکور بعدی آن را یک سوم قیمت می فروشند و فرش تازه می خرند. او که از 9 سالگی در بازار کار می کند می گوید: ما اینجا به مردم بهترین فرش را می فروشیم و می گوییم ببر اگر تا یک ماه بعد هر کارشناسی گفت این قالی آنقدر نمی ارزد، برگردان. کدام این فروشگاه های تازه این کار را می کنند؟ او از قول یکی از دوستان قدیمی می گوید که حالا در کشوری خارجی کارخانه فرش ماشینی دارد و تعریف کرده که مردم یک فرش می خرند و تا به شست و شو برسد می فروشند و نو می خرند چون قیمت شست و شو بیشتر از یک فرش نو است.

داخل مغازه، مشتری مشغول قیمت گرفتن قالیچه های دستی است، قیمت ها از 20 و 30 میلیون است و کاملاً مشخص است که چرا یک نفر با درآمد میانه نباید در این مغازه پا بگذارد.

وارد مغازه دیگری می شوم که مردی با موهای سفید مشغول حرف زدن با تلفن است، تعارف می کند روی جایگاه پر نقش و نگاری بنشینم. به فرش های زیبای دستبافتی که به دیوار آویزان شده خیره می شود. او معتقد است فروشگاه های تازهی که این روزها بازار قالی را متحول کرده اند در حال انجام کار حرفه ای هستند و همه جای دنیا به این روش کار می کنند: طبعاً آنها یکی از دلایلی هستند که این بازار از رونق بیفتد. اینکه چرا مردم فرش دستباف نمی خرند هم طبیعی است با این قیمت ها کمتر کسی سراغ این فرش می آید. این کار با این شکل و شمایل دیگر پیر شده است. شما به همین مغازه من نگاه کن خوب معلوم است مشتری داخل نمی آید اما ما هم به این وضع عادت کرده ایم. جوانان دیگر وارد این کار نمی شوند و مثل سابق هم درآمد ندارند. او که یک بار به فروشگاه های مدرن فرش رفته معتقد است طبیعی است که مردم آنجا را ترجیح بدهند: طرف خرج کرده است وام میلیونی گرفته، پارکینگ دارد، قهوه و چای می دهد و مردم می توانند راحت انتخاب کنند. خود من که سال هاست در این کار هستم وقتی رنگ و نور آنجا را دیدم لذت بردم. او اعتراف می کند که این بازار با همه زیبایی می تواند با یک سرمایه گذاری و نقاشی و نورپردازی حسابی پر رونق شود اما کسی حوصله ندارد.

از دالان کوچکی می گذرم که متصل به محوطه دیگری است و آنجا هم بورس فرش است. بالاخره جوانی را می بینم که پشت دخل نشسته و از دیوار مغازه چند فرش طرح ترکمن و کاشان آویزان است. جواد تعریف می کند که دیگر کار مانند گذشته نیست و مردم هم کمتر به خرید فرش دستباف گرایش دارند: مشتری ها دو مدل هستند؛ یک مدل که در بازار آشنا دارند و با واسطه و اعتماد می آیند خرید می کنند و یک دسته دیگر که آشنا ندارند و قسطی خریدن برای آنها راحت تر است و به بازارهای امروزی می فرایند. جواد معتقد است دیگر مانند گذشته مردم به فرش مانند هنر نگاه نمی کنند. فرش برای بیشتر مردم کالا شده که یک روز خراب می شود: الان بیشتر مردم به رنگ و نقش نگاه می کنند که در فرش ماشینی هم متنوع تر است. امروز مردم تجمل گرا شده اند و شیک بودن مسأله اصلی است. او از فرش کاشان و اردکان می گوید که مانند فرش تبریز قیمت بالایی ندارد و مردم عادی در گذشته استقبال بیشتری از آن می کردند اما آن طرح ها به علت به روز نشدن دیگر برای مشتری جذابیت ندارد.

از محوطه می گذرم و وارد میدان سرپوشیده دیگری می شوم. دالان های تنگ و نور شکسته آفتاب روی دکور مغازه های قدیمی رنگ جذابی به بازار می دهد. کنار چند مرد که مشغول باز کردن قالی ها و عکس گرفتن از آنها هستم می ایستم و از زیبایی قالی های دستباف لذت می برم. سرحرف را باز می کنم و می پرسم آیا رونق گرفتن فروشگاه های بزرگ فرش تأثیری روی بازار آنها داشته است؟ همه می گویند قطعاً تأثیرداشته است اما چند نفری که در کار تجارت فرش به کشورهای خارجی هستند نظر خاصی ندارند چون بازار هدف آنها فرق می کند. یکی از آنها می گوید: من فکر می کنم بالاخره این حجم از تبلیغات که همه جا می بینیم روی مردم تأثیر می گذارد، اما ما اینجا واحدهای جدا و کوچکی هستیم و قدرت تبلیغات در آن سطح را نداریم. مسأله مهم دیگر که شاید مردم ندانند این است که دیگر مثل سابق اختلاف قیمت فرش ماشینی و دستباف زیاد نیست و ما هم فروش شرایطی داریم. از طرفی فرش دستباف همیشه پول است و هر وقت بیارید در بازار حتی اگر مال 100 سال پیش باشد بالاخره قیمت به روزی دارد. اما رساندن این حرف ها به گوش مردم در هیاهوی تبلیغات فراوانی که فروشگاه های بزرگ راه انداخته اند کار راحتی نیست. از طرفی آن طور که خود بازاریان می گویند بهتر است برای خرید فرش دستباف یک کارشناس خبره به همراه داشته باشید تا خرید مناسب و باکیفیتی داشته باشید.

در راه برگشت در ایستگاه مترو خیام به هر طرف نگاه می کنم تبلیغات و آگهی فروشگاه های بزرگ فرش است اما دریغ از حتی یک نشان کوچک از حضور بازاری به این بزرگی و رنگارنگی در چند قدمی مترو.