فضای مجازی باعث شده که شاعران جدی کمتر دیده شوند - جعبه مهر

در این برنامه فاطمه عرب زاده به گفت وگو با اسماعیل امینی شاعر و پژوهشگر حوزه ادبیات و لیلا کردبچه شاعر و پژوهشگر حوزه شعر پرداخت.

در بخش نخست این برنامه، اسماعیل امینی درباره تعریف شعر گفت: درباره هر کلمه ای که میان زبان معمولی و زبان تخصصی مشترک است با بعضی برداشت های آشفته و نادرست روبرو هستیم که مثلا شعر یعنی چه؟ شما وقتی در یک زبان معمولی، به افراد معمولی که تخصصی ندارند، بگویید شعر چیست، غالباً تصورشان این است که شعر کلامی است که وزن و قافیه دارد. کسانی که درباره زبان شعر کار می کنند یا در جلسات اظهار نظر می کنند، غالبا خیال می کنند منظور از زبان شعر، همین ویژگی های صرفی، نحوی، واژگانی و ویژگی های معنایی است. این ها هست اما همه زبان شعر این نیست. اساساً وقتی از زبان شعر می گویند یعنی گونه خاص استفاده از زبان، گونه خاصی که مربوط به زبان معمولی نیست.

وی درباره اینکه چه چیز زبان شعر را از گفتار معمولی و زبان خبر، اطلاع رسانی و علم جدا می کند، مطرح کرد: در این باره خیلی تاملات شده است. در بحث های محفلی و بحث هایی که در فضای مجازی رایج است، غالباً حرف هایی که جالب باشد، بیشتر مشتری دارد تا حرفی که نیازمند تامل بوده و استدلالی و علمی باشد. حرف ها، حرف های مشتری پسندی است. این طور نیست که اگر من کلمه ای را روی کاغذ نوشتم، تغییر دادم و از ابعاد دیگری نگاه کردم، به مصداق می رسم. در این روزگار که ارتباطات ساده است، نظریه های علمی جابجا می شود که خیلی هم خوب است. وقتی چیزی جایی کشف می شود یا نظریه جدیدی می آید و برای محافل علمی جلب توجه می کند، به کشورهای دیگر هم سرایت پیدا می کند. اما در ترجمه بعضی هایشان، خطاهایی شد که غلط ترجمه شد و مترجم با ناشی گری ترجمه کرد. بعضی از اصطلاحات را بد و کج فهمید و غلط ترجمه کرد.

این شاعر ادامه داد: این ترجمه های غلط، اینجا یک بنایی را گذاشت که آدم هایی که علاقه مند بودند ببیند نظریه زبانی جدید و نظریه جدید نقد ادبی چیست، از روی همین ترجمه های شتاب زده و غلط، یک چیزهایی را خواندند و بعد در شعر پیاده کردند. مثلاً فرض کنید فرمالیسم. فرمالیسم یک شیوه مطالعه و نقد ادبی است. بیشتر درباره شعر و درباره رمان و داستان نیز است و می خواهد نشان بدهد در شعر فرم های ادبی مهم تر از موضوع است و اساساً فرم های ادبی است که شعر را شکل می دهد. این فرمالیسم، روشی در نقد ادبی و شناخت و تحلیل شعر بود. وقتی وارد کشورمان شد، بعضی گفتند که ما غزل فرم می گوییم. یعنی شعری می آفرینیم که فقط فرم است و به معنا و محتوا توجه ندارد. اصلا چنین چیزی در هیچ جای عالم نداریم. یعنی براساس یک نظریه مربوط به نقد ادبی، شعر خلق کردند.

امینی درباره محتوای آثار عنوان نمود: ما وقتی متون کهن و حتی متون روزگار خودمان را می خوانیم، به عنوان کتاب علمی و حکمی و راهنمایی نمی خوانیم. برای راهنمایی و راهنمایی بشر نیست. متن می خوانیم و برای ما قصه و زیبایی است. آیا توقع داریم که آدم قرن هفتم و هشتم با ارزش های قرن پانزدهم شعرهایش را گفته باشد؟ طبعا نه، او با هنجارهای خودش شعر گفته است.

وی افزود: ما وقتی درباره زبان شعر حرف می زنیم، مقصودمان فقط صرف و نحو و واژه سازی و وسواس روی کلمات نیست. اول اینکه مجموعه نظام زبانی، شیوه کارکرد زبان و تفاوتش با کارکرد زبان معمولی است. دوم اینکه راه شناخت زبان شعر نیز براساس تمایلات ما نیست، براساس این است که ما باید برویم و متون را بخوانیم و از روی متون در بیاوریم که معدل زبان شعر در هر دهه ای چه بوده است.

در بخش دوم این برنامه، لیلا کردبچه درباره دیده شدن شاعران در دهه های مختلف مطرح کرد: یک زمانی و در یک دهه ای شاید ما ده شاعر شاخص داشتیم که نهایت 3-4 نفرشان ماندند، حالا تعداد و رسانه کمتر بوده، امکانات چاپ و نشر کمتر بوده است و خیلی مسائل دیگر. ما نمی توانیم بگوییم که شاعر کمتر بوده است. اتفاقاً زبان فارسی زبان شاعرپروری است ولی صدای آن ها به گوش خیلی ها نمی رسید و خیلی ها بعد از شنیده نشدن، خودشان کنار می رفتند.

وی افزود: این طور نبود که شاعر بگوید من برای دل خودم می نویسم، اگر شعرم چاپ نشد، اهمیتی ندارد و ادامه می دهم، اگر آن ناشر معتبر، کتاب من را چاپ نکرد، مهم نیست، من ادامه می دهم و... . به هر حال یک جایی خسته می شود و کنار می کشد. الان آن قدر تعداد شاعرانی که از امکان دیده شدن برخوردار هستند، زیاد شده که اگر یک نفر بخواهد بررسی کند، واقعاً شاید عمرش کفاف ندهد که تمام شاعران فقط یک دهه را بررسی کند و ترکیب هایشان را استخراج کند.

لیلا کردبچه درباره شرایط زبان بیان نمود: الان خیلی بیشتر از دهه های قبل، در حوزه زبان کار می شود. در حالی که آن قدر تعداد شاعران بی مایه زیاد شده که حتی نمی توانیم بگوییم شاعر. کسانی که در فضای مجازی یک تریبون شخصی، یک صفحه شخصی و تعدادی مخاطب دارند، دلنوشته می نویسند، لایک می خورد، برایش کامنت می آید و بعد برای خیلی هایی که با شعر و زبان شعر آشنا نیستند، این تصور پیش می آید که این شعر سپید است. حالا مثلاً من به عنوان شاعر، منتقد و پژوهشگر ادبیات نمی توانم بروم به همه آن افرادی که لایک کردند و یا کامنت گذاشتند، بگویم این شعر نیست و یک متن ادبی و دلنوشته است.

وی ادامه داد: فضای مجازی یک امکانی را در اختیار همه گذاشته که همه می توانند محصولات فکری خودشان را ارائه کنند و با توجه به سلیقه های مخاطب و بیان عواطف مشترک، مخاطب پیدا کرده، پسندیده و مقبول شود. این باعث شده که آن تعداد شاعران جدی و حرفه ای ما، یک مقدار سخت تر و کمتر به چشم بیایند.

این شاعر با اشاره به اهمیت زبان گفت: سال ها می توان درباره مسئله زبان شعر صحبت کرد ولی در نهایت به این نتیجه رسید که مثلاً اگر زبان اینقدر مهم است، پس چه طور شاعری که زبان گرا نیست، شاعر است؟ به اینجا می رسیم که زبان خیلی شگرد، ظرایف و ابعاد و زوایا دارد ولی اصلاً این طور نیست که اگر کسی زبان آور و زبان گرا بود، لزوماً شاعر است.

وی در انتها گفت: اولاً زبان برای شعر شدن اثری، حتی زبان برجسته و آشنایی زدا، کافی و لازم نیست. عنصر خیال برای شعر لازم است ولی کافی نیست اما زبان نه تنها کافی نیست بلکه لازم هم نیست. ما نمونه های بسیار زیادی در شعر معاصر داریم که اصلا دغدغه زبان آوری ندارد ولی شعر است و در شعر بودن آن هیچ تردیدی نداریم. زبان خیلی مسئله مهمی است ولی این طور نیست که بگوییم اگر کسی شعرش زبان گرا نبود، شعر نیست. شعر جای دیگری و خارج از محدوده زبان اتفاق می افتد. زبان زیبا یکی از لوازم شعر است.

شرکت دور زمین: دور زمین | سفر به دور زمین هیچوقت اینقدر آسون نبوده! تور لحظه آخری، تور ارزان، اروپا، تور تایلند، تور مالزی، تور دبی، تور ترکیه