هرآنچه که باید درباره آبیاری اتوماتیک و تجهیزات آن بدانید - جعبه مهر

در این مطلب ضمن ارائه توضیحاتی درباره مزایا و نحوه کارکرد سیستم های آبیاری اتوماتیک، به آنالیز تجهیزات و نحوه کاربری آن ها برای آبیاری باغچه ها، باغات، مزراع زراعی و حتی گل و گیاهان آپارتمانی پرداخته ایم. با ما همراه باشید.

آبیاری اتوماتیک چیست و چه مزایایی دارد؟

در گذشته آبیاری باغ ها و مزارع به صورت سنتی انجام می شد؛ به این صورت که قطعات زمین زراعی را کرت بندی می کردند و با جریان آب در درون این جویچه های خاکی درختان و گیاهان آبیاری می شدند. آبیاری تحت فشار که به دو تکنیک آبیاری قطره ای و بارانی انجام می گردد، راندمانی بسیار بالاتر از آبیاری سنتی دارد. در این روش آب با استفاده از سیستم پمپاژ و یا نیروی صقلی درون لوله های زیر زمینی جریان پیدا می نماید و به وسیله گسیلنده های آبیاری که می توانند شامل قطره چکان ها و یا آبپاش ها باشند، به مصرف مستقیم گیاه می رسد. در این روش راندمان مصرف آب بسیار بالاتر و هدر رفت آن بسیار پایین تر از آبیاری سنتی است.

به عنوان مثال اگر شما باغچه تان را با شلنگ آبیاری کنید ممکن است بین 40 تا 50 درصد آب آبیاری به مصرف گیاه برسد، اما در روش آبیاری قطره ای تقریبا بین 85 تا 90 درصد آب مورد استفاده به طور مستقیم به مصرف گیاه می رسد و هدررفت آب بسیار کمتر خواهد بود.

در سال های اخیر تکنولوژی های نوین به یاری تکنیک آبیاری تحت فشار آمده است و با یاری تجهیزات به خصوصی مانند انواع کنترلرهای آبیاری، شیرهای برقی و تایمرها در بسیاری از کشورهای دنیا آبیاری باغ ها و مزارع به صورت اتوماتیک انجام می گردد.

سهولت در روش های آبیاری اتوماتیک و صرفه جویی در مصرف آب باعث شده است که بسیاری حتی برای باغچه های کوچک و گل های آپارتمانی شان از این روش ها استفاده نمایند.

آبیاری اتوماتیک مزایای بسیاری دارد که مهم ترین آن شامل موارد ذیل است:

• در آبیاری اتوماتیک نیروی انسانی مورد احتیاج به حداقل می رسد. طبق برنامه ای که به تایمر یا کنترلر آبیاری تان می دهید، می توانید ساعات آبیاری باغ، باغچه یا زمین زراعی کشاورزی تان را تنظیم کنید. به عنوان مثال اگر زمین زراعی یا باغ شما فاصله زیادی با محل زندگی تان داشته باشد، دیگر احتیاجی نیست تا برای آبیاری آن هر چند روز یک بار این مسافت را طی کنید و یا باغبان استخدام کنید؛ بلکه با استفاده از روش آبیاری اتوماتیک می توانید با دادن برنامه های آبیاری به دستگاه ها به طور اتوماتیک این کار را انجام دهید تا باغچه و یا زمین زراعی تان به طور اتوماتیک و منظم آبیاری گردد.
• در آبیاری اتوماتیک می توانید ساعت آبیاری را طوری تنظیم کنید که در تاریکی و یا ساعاتی که آفتاب حداقل است، گیاهان آبیاری شوند. با این روش تبخیر سطحی به حداقل رسیده و بخش زیادی از آب آبیاری بدون هدررفت مستقیم به مصرف گیاه می رسد.
• در آبیاری اتوماتیک با تنظیم ساعات آبیاری اتوماتیک گیاهان دقیقا به طور مرتب و منظم همان مقدار آبی را دریافت می نمایند که مورد احتیاجشان است و این امر باعث رشد بهتر گل ها و گیاهان شما می گردد.
• بسیاری از افرادی که گل های آپارتمانی زیادی در خانه دارند یکی از دغدغه هایشان آب دادن منظم به گیاهان است. در مواقعی که به سفر می روید و یا به علت مشغله زیاد فرصت آبیاری گل ها و گیاهانتان را ندارید با استفاده از سیستم آبیاری اتوماتیک یا اتوماتیک می توانید اطمینان حاصل کنید که گیاهانتان آسیب نمی بینند.

تجهیزات مورد احتیاج در آبیاری اتوماتیک

در سیستم های آبیاری اتوماتیک چه در باغچه های کوچک شهری و گیاهان آپارتمانی و چه در باغ ها و مزارع بزرگ تر بخش های اصلی سیستم شامل موارد ذیل می گردد. بسته به نوع فضای سبز و بعلاوه متراژ و نوع محوطه، تجهیزات مورد استفاده در هر بخش تغییر می نماید که به آن خواهیم پرداخت.

سیستم تامین فشار

گسیلنده های آبیاری در آبیاری اتوماتیک با فشار آب کار می نمایند و فشار آب سبب ایجاد جریان در لوله های آبیاری می گردد. تامین فشار یا بایستی به وسیله مخازن هوایی به طور ثقلی، یا سیستم پمپاژ و یا به وسیله اتصال به شبکه آب شهری تامین گردد. اگر برای باغ یا باغچه تان چاه استفاده می کنید، می توانید از پمپ های شناور یا پمپ های کف کش بهره ببرید تا آب را از کف چاه به سطح زمین آورده و با فشار وارد لوله های آبیاری نمایند. اگر هم منبع آب شما به شکل مخزن رو زمینی یا استخر است بایستی از یک پمپ فشارقوی طبقه ای برای تامین فشار استفاده کرد.

گسیلنده های آبیاری

گسیلنده های آبیاری که شامل انواع قطره چکان ها و آبپاش ها می شوند آب را به شکل موضعی یا پاششی به مصرف گیاه می رسانند. این گسیلنده ها به لوله های آبیاری متصل می شوند. در بخش های بعدی مطلب در خصوص این گسیلنده ها و نحوه کارکردشان توضیحاتی ارائه شده است.

لوله های آبیاری

لوله های آبیاری آب را از منبع به سمت گسیلنده های آبیاری می برند. در سیستم های آبیاری اغلب از لوله های پلی اتیلن استفاده می گردد. این که چه قطر لوله ای برای سیستم آبیاری استفاده گردد، بستگی به دبی مورد احتیاج شبکه آبیاری دارد. دبی نوعی واحد مقدار گیری مقدار آب است که در واقع حجم عبوری آب در واحد زمان را نشان می دهد. به عنوان مثال اگر قطره چکانی دارید که دبی آن دو لیتر بر ساعت است یعنی در طول یک ساعت دو لیتر آب از این قطره چکان خارج می گردد. برای محاسبه دبی عبوری باید تعداد قطره چکان ها و آبپاش ها و بعلاوه دبی عبوری از آن ها را مقدار گیری کنید.

به طور مثال اگر شما در باغچه تان 100 درخت میوه دارید که برای هر کدام از یک قطره چکان 4 لیتر بر ساعت استفاده شده است، دبی عبوری لوله های آبیاری برابر با 400 لیتر بر ساعت یا 0.11 لیتر بر ثانیه خواهد بود.

لوله های پلی اتیلن با قطرهای 16، 25، 32، 40، 50، 63، 75، 90، 110 میلی متر و … در بازار وجود دارند. سایز اسمی این لوله ها معمولا با مقدار قطرشان به میلی متر یکی است، اما گاهی از اینچ هم برای سایزبندی لوله ها استفاده می نمایند. به عنوان مثال لوله 16 میلی متر نیم اینچ، لوله 25 میلی متر سه چهارم اینچ و لوله 32 میلی متر یک اینچ است.

برای باغچه ها و باغ های کوچک معمولا از لوله های قطر 16، 25 و 32 میلی متری استفاده می گردد و برای باغ ها و قطعات زراعی بزرگ بر حسب مقدار دبی مورد احتیاج در شبکه سایز لوله ها بزرگ تر خواهد شد. بر حسب مقدار دبی عبوری از لوله سایز بعضی لوله های آبیاری رایج مورد استفاده در باغچه ها، باغ ها و مزارع کشاورزی به توضیح زیر است:

• تا 0.3 لیتر بر ثانیه: لوله با قطر 16 میلی متر
• بین 0.2 تا 0.7 لیتر بر ثانیه: لوله با قطر 25 میلی متر
• بین 0.5 تا 1.15 لیتر بر ثانیه: لوله با قطر 32 میلی متر
• بین 0.7 تا 1.8 لیتر بر ثانیه: لوله با قطر 40 میلی متر
• بین 1 تا 2.8 لیتر بر ثانیه: لوله با قطر 50 میلی متر
• بین 2 تا 4.5 لیتر بر ثانیه: لوله با قطر 63 میلی متر
• بین 3 تا 6.5 لیتر بر ثانیه: لوله با قطر 75 میلی متر

سیستم قطع و وصل اتوماتیک آبیاری

و اما اصلی ترین بخش در سیستم آبیاری اتوماتیک که در واقع سبب می گردد سیستم آبیاری شما به طور اتوماتیک و اتوماتیک و بدون احتیاج به نیروی انسانی کار کند سیستم قطع و وصل اتوماتیک است.

در باغچه ها و فضای سبز خانگی به علت این که تعداد گیاهان و متعاقبا تعداد گسیلنده ها و در نتیجه دبی عبوری پایین است، شما می توانید از لوله های با سایز پایین مانند لوله های 16، 25 و 32 میلی متری بهره ببرید. در نتیجه احتیاجی به شیرهای قطع و وصل بزرگ ندارید و شیرهای تایمر دار آبیاری احتیاج شما را برآورده می نمایند. در حیاط، بالکن یا خانه می توانید این تایمرها را مستقیما به شیر آب شهری وصل کنید و با اتصال لوله و قطره چکان یا آبپاش یک سیستم اتوماتیک آبیاری در منزل داشته باشید. تنها کافیست به تایمر آبیاری زمان بدهید که چه زمانی باز گردد و چند دقیقه باز باشد تا گل ها و گیاهانتان به طور کامل آبیاری شوند.

در باغچه های بزرگ تر، باغات یا قطعات زراعی که تراکم و مقدار گیاهان بالاست، دیگر شیرهای تایمردار ممکن است احتیاج شما را برآورده ننمایند و در این صورت باید به سراغ سیستم کنترلر آبیاری و شیر برقی بروید. شیر برقی جریان آب را در لوله باز و بسته می نمایند و به وسیله کابل های برقی مخصوص مستقیما به کنترلر آبیاری متصل می گردد. در کنترلر آبیاری می توانید چندین برنامه مختلف به شیرهای برقی بدهید که این شیرها هر کدام در چه ساعتی باز و در چه ساعتی بسته شوند. حتی می توانید بسته به نوع فصل برنامه های مختلفی به کنترلرها بدهید.

در میان برندهای مختلفی که کنترلرهای آبیاری فراوری می نمایند کنترلرهای برند هانتر و رین از جمله معتبرترین و پیشرفته ترین سیستم های کنترلر آبیاری را دارند که حتی امکان اتصال به سنسورهای هوشمند را هم فراهم می آورند. سنسورهای هوشمند مانند سنسور سنجش رطوبت خاک، سنسور بارندگی و… می توانند به طور هوشمند در زمان بارندگی سیستم را خاموش نمایند و یا در روزهای گرم که احتیاج آبی گیاهان بالاتر می رود ساعات آبیاری را بیشتر نمایند.

آبیاری قطره ای اتوماتیک

همان طور که در بخش قبلی به آن اشاره شد، آبیاری تحت فشار به دو روش آبیاری قطره ای و بارانی انجام می پذیرد. وجه تمایز آبیاری قطره ای و بارانی در نوع گسیلنده های آبیاری است. در آبیاری قطره ای آب به وسیله گسیلنده هایی مانند انواع قطره چکان ها به صورت قطره قطره و با دبی پایین در اختیار گیاه قرار می گیرد.

زمانی که می خواهید برای درختان باغتان قطره چکان تهیه کنید، با دانستن دبی عبوری قطره چکان و در نظر گرفتن زمان مقدار آبی که به مصرف گیاه می رسد را تخمین بزنید. هر چه تعداد قطره چکان ها یا دبی عبوری از آنها بیشتر باشد، متعاقبا ساعت آبیاری هم کمتر می گردد؛ چراکه حجم آب آبیاری در زمان کمتری به مصرف گیاه خواهد رسید. به عنوان مثال اگر شما در باغ یا باغچه تان درخت گیلاس دارید و برای هر درخت یک قطره چکان 4 لیتر بر ساعت نصب نموده اید، اگر شیر آبیاری را روی دو ساعت تنظیم کنید هر درخت شما مقدار آبی در حدود 8 لیتر آب دریافت می نماید.

قطره چکان ها معمولا با فشار آبی برابر با 10 تا 40 متر کار می نمایند (1 تا 4 اتمسفر)؛ البته ممکن است بسته به نوع کارکرد آن ها این عدد تغییر کند. در صورتی که فشار آب کمتر از 10 متر و یا بیشتر از 40 متر باشد، در کار قطره چکان ها اختلال ایجاد می گردد. البته اگر سیستم شما به آب شهری متصل است جای نگرانی وجود ندارد، چرا که فشار آب شهری در حدود 20 متر یا 2 اتمسفر است.

روش آبیاری قطره ای چون آب را به صورت موضعی و با دبی پایین در اختیار گیاه قرار می دهد راندمان بالایی دارد و سبب صرفه جویی قابل توجهی در مصرف آب می گردد. این روش آبیاری برای درختان و گیاهان بوته ای کاربرد دارد و برای گیاهان پوششی مانند چمن و فرانکینیا و … باید از روش آبیاری بارانی بهره ببرید.

آبیاری بارانی اتوماتیک

در آبیاری بارانی آب به وسیله آب پاش ها، مه پاش ها یا میکرو اسپیریر ها در اختیار گیاه قرار می گیرد. در این روش که برای گیاهان پوششی مانند چمن یا بوته ها و … کاربرد دارد آب به وسیله گسیلنده ها در هوا اسپری می گردد و در اختیار گیاه قرار میگیرد. در آبیاری بارانی شعاع پاشش آب پاش ها اهمیت زیادی دارد. زمانی که می خواهید آب پاش انتخاب کنید با ابعاد محوطه را با شعاع پاشش آب پاش ها یا میکرو اسپریر ها مقایسه کنید. در محوطه های کوچک از میکرو اسپریر ها که شعاع پاشش کوچک تری دارند و در محوطه های بزرگ تر از آبپاش های آبیاری که شعاع پوشش بیشتری دارند استفاده می گردد.

آب پاش ها معمولا با فشار آبی برابر با 15 تا 50 متر کار می نمایند (1.5 تا 5 اتمسفر)؛ البته ممکن است بسته به نوع کارکرد آن ها این عدد تغییر کند. در کاتالوگ مشخصات فنی آبپاش معمولا رده فشاری کار آب پاش و شعاع پاشش آن نوشته می گردد. بعلاوه باید دقت گردد که دبی کارکرد آب پاش با سایز لوله های آبیاری مطابقت داشته باشد.

دیگر نکاتی که در آبیاری بارانی باید به آن دقت گردد، احتمال وجود رواناب و بعلاوه تبخیر سطحی است. اگر زمان آبیاری بیش از حد ظرفیت نگهداری خاک باشد، رواناب تشکیل می گردد و ضمن این که هدررفت آب بیشتر خواهد بود، هم خاک و هم گیاه آسیب می بینند؛ بنابراین حتما در آبیاری اتوماتیک باید زمان باز و بسته شدن سیستم به دقت کنترل گردد.

تبخیر سطحی در ساعات آفتابی رخ می دهد به این صورت که با اسپری شدن آب در هوا به وسیله آبپاش بخش از آب به علت شدت بالای نور خورشید تبخیر می گردد. از همین جهت بهتر است آبیاری بارانی صبح ها، عصرها و یا شب ها انجام گردد. بنابراین در سیستم آبیاری اتوماتیک بایستی تایمر آبیاری یا کنترلر را طوری تنظیم کنید که آب پاش ها در این ساعات کار نمایند تا از هدررفت آب جلوگیری گردد.

و در آخر

برای این که از کارایی سیستم آبیاری اتومات برای گیاهانتان اطمینان حاصل کنید، بهتر است برای طراحی و نصب سیستم های آبیاری اتوماتیک با کارشناسان باغبانی یا آبیاری مشورت کنید. با این وجود کسب آگاهی درباره نحوه کار اجزای سیستم های آبیاری اتوماتیک به شما یاری می نماید تا بتوانید تجهیزات مناسب تر و بهینه تری را برای گل ها و گیاهانتان فراهم کنید.

به خصوص در زمان استفاده از تجهیزات قطع و وصل اتوماتیک آبیاری مانند شیرهای برقی، کنترلرها و تایمرها حتما کاتالوگ های فنی این تجهیزات را به دقت مطالعه کنید تا از نصب دقیق و بعلاوه کاربری مناسب این تجهیزات اطمینان حاصل کنید.