اصطلاحات ساخت و ساز که هر مهندس عمرانی باید بداند! - جعبه مهر

جهت دریافت خدمات الاچیق حصیری با گروه ساختمانی آبان در ارتباط باشید. هر گونه خدمات طراحی و اجرای آلاچیق های مختلف را به ما بسپارید.

اصطلاحات ساخت و ساز مهندسان عمران

کلیه اصطلاحات ساختمانی را برحسب حروف الفبا معرفی می کنیم:

الف

• اندود کاه گل: نوعی ملات برای عایق بندی که در مناطق کویری استفاده می گردد.
• اندود لیسه ای: پخش یک لایه سیمان با استفاده از ماله روی سطوح ملات سیمانی جهت برطرف خلل و فرج و ترک های سطحی و ایجاد یک سطح صاف و یک دست.
• اُتکا (ادکا): جهت تحمل نیروی برشی در سقف تیرچه بلوک به صورت یک طرفه یا دوطرفه قرار داده می گردد.
• الاستیسیته: تعریفی از حالت کشسانی و انعطاف پذیری یک ماده.
• اورلب (اورلپ): همپوشانی کردن (معمولاً قرار دادن دو میلگرد روی هم و بستن آنها)
• آچار F: وسیله ای به شکل F برای خم کردن میلگرد (ساخت خاموت و موارد دیگر)
• اِگو: مجراهایی برای انتقال فاضلاب خانگی و صنعتی به تصویه خانه شهری را گویند.
• ازاره: سنگی است که در پای دیوارهای خارجی بین طاقچه و زمین به کار گرفته می شوند.
• آجر نیمه (چارک): نصف آجر گویند و از رایج ترین اصطلاحات ساخت و ساز است. که
• آجرکم زده: یک پنجم آجر را گویند.
• آجر کلوک: یک چهارم از آجر را گویند.
• آجرگری: این آجری همان آجر فشاری یا آجر زبره است.
• آبچک: شیاری که در سنگ جهت ریزش آب اعمال می گردد.
• اندود تخته ماله ای: جهت جلوگیری از ترک خوردن و همچنین زیبایی نمای ساختمان سیمانی استفاده می گردد.
• اندود شسته: ترکیبی از سنگ دانه های دانه بندی و پودر سنگ و سیمان سفید است که در نمای ساختمان به کار می رود.
• اِسکوپ: بست فلزی از ورق گالوانیزه است که برای نگه داشتن سنگ پلاک استفاده می گردد.
• ایزوگام: ورق قیراندود که با لایه هایی از پشم شیشه یا الیاف مصنوعی ساخته می گردد.

آجر کلوک

ب

• بتن سبک: نوعی بتن که در از پوکه و مواد سبک دیگر جهت کاهش وزن ساختمان استفاده می گردد.
• بتن الیافی: به اضافه کردن الیاف فولادی به مخلوط بتن معمولی جهت افزایش مقاومت فشاری به کار گرفته می گردد.
• بتن مگر: بتنی با عیار 150 کیلوگرم جهت نظافت و تسطیح سطح زمین و در زیر فونداسیون به ضخامت 10 تا 15 سانتی متر اجرا می گردد.
• بال تیر: به دو قسمت افقی تیرآهن گفته می گردد.
• بلوکاژ (ماکادم): یکی دیگر از اصطلاحات ساخت و ساز بلوکاژ است که از لاشه سنگ و قلوه سنگ و بدون ملات جهت جلوگیری از نفوذ رطوبت از زمین به کف ساختمان تشکیل شده است.
• بادبند (مهاربندی): در ساختمان های فلزی جهت مقابله با نیروی جانبی (زلزله و باد) از بادبند استفاده می گردد.
• بَندکشی: پر کردن درز بین کاشی، آجر و مصالح دیگر با استفاده از ملات یا چسب.
• بیس پلیت (صفحه ستون): صفحه ستون روی فونداسیون و زیر ستون فولادی جهت انتقال درست بار از ستون به پی اجرا می گردد.
• بار زنده: بار موقت و در حال حرکت (افراد و وسائل داخل محیط) در ساختمان است.
• بار مرده: بار ثابت و غیرقابل حرکت (سقف، دیوارهای داخلی، دیوارهای پیرامونی) در ساختمان است.

بَندکشی

پ

• پوتر (تیر بتنی): اِلمان افقی در ساختمان های فلزی که بار مرده و زنده سقف را به ستون منتقل می نماید.
• پاگرد: محلی است که کاربر پس از پیمودن یک ردیف پله بر آن قدم می گذارد.
• پی (فونداسیون): مهم ترین بخش یک ساختمان که باز سازه را به زمین منتقل می نماید.
• پیوند: به انواع آرایش های آجرچینی (کله نما، راسته و موارد دیگر) دیوار گفته می گردد.
• پوکه معدنی: سنگی است متخلخل با وزن مخصوص کمتر که از سرد شدن فعالیت های آتشفشانی حاصل می گردد.
• پوکه صنعتی: پوکه صنعتی را از ذوب کردن خاک رس و تغییر حالت آن به دست می آورد .
• پکافته: دیوار داخلی که به دیوار اصلی متصل می گردد.
• پلاستر: از اصطلاحات ساخت و ساز است که به اندود ملات ماسه سیمان به ضخامت 3 سانتی متر پلاستر گویند.
• پلیت: ورق فلزی که در قسمت های مختلف سازه فلزی (اتصال بادبند به ستون و تیر) استفاده می گردد.

پوکه معدنی

ت

• تسمه: ورق فلزی است که در مقاطع مربعی و مستطیلی است که در قسمت های مختلف ساختمان استفاده می گردد.
• توجیه نقشه: منطبق کردن شمال جغرافیایی نقشه با شمال جغرافیایی محل را گویند.
• تیر: عنصر افقی در ساختمان که بار را به ستون منتقل می نماید.
• تیر لانه زنبوری: در جان تیرآهن سوراخ هایی به شکل لانه زنبور وجود دارد که برای عبور تأسیسات استفاده می گردد.
• تیشه: ابزاری با یک دسته چوبی و تیغه فلزی است که برای برش و تخریب مورد استفاده قرار می گیرد.
• تخته ماله: ابزاری ساختمانی است که برای پهن کردن ملات و مسطح کردن سطح (کف، سقف یا دیوار) استفاده می گردد.
• تاسیسات مکانیکی: به لوله کشی آب، گاز و فاضلاب در ساختمان گفته می گردد.
• تاسیسات الکتریکی: به سیم کشی برقی و روشنایی ساختمان گفته می گردد.
• تیغه: دیوارجدانماینده فضای داخل ساختمان یا همان دیوار داخلی است.
• تنش: میزان بار وارده بر مساحت را گویند.

تیر لانه زنبوری

ج

• جوشکاری: اتصال قطعات فلزی با استفاده از حرارات بالا را گویند.
• جان تیر: به قسمت عمودی تیرآهن گفته می گردد.
• جان پناه: دیوارهای اطراف پشت بام و دیوار بالکن است که حداکثر 60 سانتی متر ارتفاع دارد.
• جک سقفی: عضو عمودی و غالباً فلزی است که برای نگه داری تیر و سقف کاربرد دارد.

چ

• چارک: یک چهارم آجر چهار گوش و یک دوم آجر قزاقی است.
• چهار دنگ: یکی از اصطلاحات ساخت و ساز است که به سه چهارم آجر چهار گوش گفته می گردد.
• چتایی: نوعی گونی (جوت یا کنف هندی) که در عایق بندی ساختمان استفاده می گردد.
• چارچوب: قابی که در آن درب توسط لولا باز و بسته می گردد.
• چاله آسانسور: چاله ای برای قرارگیری کابین آسانسور با ارتفاعی معین در زیر کف ساختمان است.
• چاه جذبی: چاهی است که برای دفع فاضلاب سطحی به کار گرفته می گردد.

چتایی

ح

حلقوه: اگر دیوار در حال انجام طویل باشد، امکان شکم دادن ریسمان تحت وزن خود زیاد است! برای حل این مشکل، در وسط کار به اندازه یک آجر در مجاور ریسمان، ملات ریخته و پهن می نمایند و یک آجر موقت را رو ملات می گذارند. سپس یک تکه کوچک کاغذ را از وسط تا زده و ریسمان را در میان آن می گذارند، کاغذ را روی آجر موقت قرار داده و تکه آجری را نیز روی کاغذ می گذارند. این کار از افتادگی ریسمان به سمت پایین جلوگیری می نماید.

خ

• خرپا: مجموعه ای از چندین میله فلزی که دارای اتصالی مفصلی هستند و تشکیل شبکه های مثلثی شکل را می دهند.
• خرک: میلگردی است که مش بالا و پایین فونداسیون را جای خود قرار می دهد تا بتن ریزی انجام گردد.
• خرپشته: اتاقک بالای راه پله در پشت بام را گویند.
• خمش: نیروی ممان که به صورت عمودی در طول عضوی طویل (مانند تیر) وارد می آیند.
• خاک ریز: تجمعی از خاک به منظور جلوگیری از ورود سیل است.
• خیز: مقدار ارتفاع خمیدگی یکی عضو طویل نسبت به محل افقی را گویند.

د

• دست انداز پله: نرده ای که راه پله جهت جلوگیری از سقوط افراد استفاده می گردد.
• دیوار باربر: به دیوارهای پیرامونی ساختمان های بنایی که در سیستم باربری نقش دارند را گویند.
• دیوار غیرباربر: از در سازه های تیر و ستونی، کلیه دیوار (پیرامونی و داخلی) در سیستم باربری نقشی ندارند.
• دیوار حایل: دیواری است که جهت پایداری در مقابل فشار جانبی خاک ساخته می گردد.
• داربست: مجموعه ای از میله های فولادی است که با استفاده بست به یکدیگر متصل می شوند تا افراد بتوانند در ارتفاع کار نمایند.
• دکفراژ: یکی دیگر از اصطلاحات ساخت و ساز است که به باز کردن قالب ها اشاره دارد.
• دال: سقفی بتنی با ضخامت 10 سانتی متر را گویند.
• درز انبساط: برای جلوگیری از انقباض و انبساط بین دو ساختمان (رطوبت یا تغییرات دما) درزی با این نام تعبیه می گردد.
• درز انقطاع: برای جلوگیری از خطرات ناشی از ضربه بین دو ساختمان (نیروی زلزله) درزی با این اسم تعبیه می گردد.
• داکت: فضایی برای عبور لوله های تأسیساتی است.
• دلیل گذاری: رج استاد یا رج اصولی است که برای تراز کردن کف با یک سطح مبنا مانند دیوار شناخته می گردد.

داربست

ر

• رابیتس: توری فلزی است که برای ایجاد سقف کاذب و نگهداری اندود گچی استفاده می گردد.
• رمپ: ساده ترین راستا ارتباطی بین سطح غیر هم تراز است.
• ریسمان کار: جهت تراز کردن در زمان دیوار چینی و بَندکشی استفاده می گردد.
• رج: در زمان دیوارچینی (آجر یا بلوک سفال) به هر ردیف افقی رَج گفته می گردد.
• رگلاژ: تسطیح، آماده سازی و هموارسازی سطوح بعد از خاکبرداری را گویند.
• رکابی: میلگردی شکل U است که برای در امتداد نگهداشتن آرماتورهای طولی یا عمودی در بتن استفاده می گردد.
• رامکا (پاشنه بتن): چهار عدد میلگرد است که به یکدیگر جوش شوند (یا با مفتول بسته می شوند) تا فاصله بین قالب تا میلگرد ستون که به پوشش بتن معروف است را معین کند.

رامکا

ز

• زهکشی: خشکاندن یا انتقال آب های سطحی به محل مورد نظر را گویند .
• زنجاب: جهت تمیز کردن آجر از گرد و غبار و افزایش چسبندگی با ملات، آجر را به طور کامل در آب می نمایند.
• زیر بنا: به مجموع مساحت کلیه طبقات ساخته شده گفته می گردد.

س

• سیپورکس: بلوک گچی که برای ساختن دیوار جدانماینده یا سقف سبک به کار گرفته می گردد.
• سقف: عنصری افقی است که طبقات یک ساختمان را جدا نموده و به عنوان پوششی برای محافظت از فضای داخل استفاده می گردد.
• سقف کاذب: پوشش غیرباربر است که جهت کانال کشی و عبور تأسیسات در زیر سقف اصلی قرار می گیرد.
• سپتیک تانک: مخزن سرپوشیده ای که به منظور جمع آوری فاضلاب خانگی و آب های زائد ساخته می گردد .
• سیتکا: یکی از اصطلاحات ساخت و ساز است که به آرماتور طولی که در بتن (ستون، تیر یا فونداسیون) قرار می گیرد، اشاره دارد.
• ستون: عضو عمودی که بارهای ساختمان را به پی منتقل می نماید.
• سازه: مجموعه ای از عناصر مانند تیر، ستون و پی است که وظیفه انتقال بار به زمین را بر عهد دارند.
• سنجاقی: برای تقویت مقاومت برشی خاموت ها و اتصال کامل بین میلگردهای طولی و خاموت استفاده می گردد.
• سیم آرماتوربندی: به نام مفتول هم مشهور است که برای اتصال میلگردها به یکدیگر استفاده می گردد.

مفتول

ش

• شفته آهک: ملات و دوغات آهکی را گویند. شفته ریزی آهک یکی از روش های رایج تقویت خاک بستر است.
• شمشه: ابزار بنایی است که برای تراز و صاف کردن سطوح استفاده می گردد.
• شمشیری پله: تیرآهن زیر پله را گویند .
• شمع: برای تحمل بار تیر و سقف استفاده می گردد. همچنین از این اصطلاح برای شمع زنی در خاک های سست به عنوان پایه ساختمان نیز استفاده می گردد.
• شناژ: برای اتصال بین پی های منفرد به یکدیگر با استفاده از آرماتور و بتن کاربرد دارد.
• شاه تیر: سقف های یک طرفه، بار خود را به تیرهای اصلی یا شاه تیر منتقل می نمایند.
• شلنگ تراز: برای ترازیابی دو سطح یا دو نقطه که با سطح ارتفاعی مختلف استفاده می گردد.

ف

• فرغون: ابزاری برای حمل مصالح ساختمانی است.
• فارسی بُر: برش با زاویه 45 درج را گویند.
• فونداسیون: قسمتی از سازه که نیروها را از ستون به زمین انتقال می دهد.

فرغون

ق

• قرنیز: اغلب قطعه ای سنگی است به صورت نواری باریک در پای دیوارهای داخلی جهت جلوگیری از آسیب دیدگی به دیوار استفاده می گردد.
• قلاب: برای مهار کردن دو میلگرد استفاده می گردد.
• قالب فلزی: ورق هایی فلزی لبه دار که به هم متصل شده و قالب های موقت یا ثابتی می شوند که درون آن ها بتن یا مواد مشابه می ریزند.

ک

• کرسی چینی: چیدن چند رج آجر روی پی را گونید.
• کُرُم بندی: یکی دیگر از اصطلاحات ساخت و ساز کُرم بندی نام دارد. این کار برای معین مقدار ضخامت و تراز کردن اندود گچ و خاک، با ملات نوارهایی عمودی در طول دیوار یا کف اجرا می گردد.
• کف سازی: به مراحل اجرای کف با مصالح مختلف اعم از موزائیک، سرامیک، سنگ و مصالح دیگر را کف سازی گویند.
• کُرُم دلیل: کرمی که در گوشه ای از کار به عنوان نقطه مبنا در شیب بندی استفاده می گردد را گویند.
• کمچه گرد: برای پهن کردن ملات برای دیوار چینی یا کف استفاده می گردد.
• کمچه چهار گوش: برای سیمان کاری و پلاستر کاربرد دارد.

کرم بندی

گ

• گابیون: دیوار سنگی که دور تا دورش را با توری فلزی می پوشاند.
• گچ کشته: فرآیند مخلوط کردن مداوم گچ به مدت حداقل 10 دقیقه جهت عدم خشک شدن سریع را گویند.
• گره ساده: این گره برای اتصال میلگردهای اصلی و فرعی در مِش افقی مانند سقف و فونداسیون جهت اجرای سریع استفاده می گردد.
• گره صلیبی: در مواقعی که به علت استفاده از میلگردهای قطور تعداد نقاط اتصال کم است از این گره استفاده می گردد.
• گره پشت گردنی: این گره آرماتوربندی در گوشه ها برای اتصال قوی بین میلگردهای طولی و خاموت کاربرد دارد.
• گره اصطکاکی: جهت جلوگیری از لغزش اتصال میلگردها به شبکه ها و صفحات قائم (شبکه دیوارهای بتن) از این گره استفاده می گردد.

ل

• لاشه چینی: با قواره کردن سنگ کوهی و قرار دادن آن به به صورت کله و راسته، عمل لاشه چینی را انجام می دهند.
• لچکی: ورق های ذوزنقه ای شکل که جهت اتصال تیر و ستون دور نبشی نشیمن به کار می رود.
• لیکا: بلوک های سیمانی سبک که در آن به جای سنگدانه معمولی از سنگدانه سبک رسی به نام لیکا استفاده شده است.
• لغاز (پشت بند): جهت جلوگیری از ناشاقول شدن دیوارها با طول پنج متر و بیشتر، پس از اجرا در هر چهار یا پنج متر یک پیش آمدگی به ضخامت 11 سانتی متر از دیوار و به طول یک و نیم آجر (آجر فشاری) در طول دیوار ایجاد می گردد.

م

• میلگرد: فلز با مقطع گرد است که به صورت ساده و آجدار در بتن مسلح استفاده می گردد.
• میلگرد انتظار: میلگردهایی که به اندازه 50 تا80 سانتی متر جه اتصال به ستون طبقه بالایی، از پی یا ستون بیرون می آید.
• ملات باتارد (حرام زاده): ملاتی است که از ماسه، سیمان، آهک و آب ساخته می گردد.
• ملات ساروج: ملات ماسه، آهک، تخم و پُرزهای نوعی نی و خاکستر کوره های حمام است.

میلگرد انتظار

ن

• نعل درگاه: تیری از بتن، چوب، آهن که در بالای درگاه (چارچوب درب) نصب می گردد.
• نرمه کشی: از اصطلاحات ساخت و ساز است که به لایه نازک یاز ملات ماسه سیمان یا پودر سنگ و سیمان به ضخامت پنج میلی متر جهت زیرسازی گفته می گردد.

ی

• یک رَگی کردن: چیدن اولین رج دیوار که این رج عامل معین نماینده سایر رج های دیوار است.
• یوغ: وسیله چوبی است که چهار ضلع دارد که جهت نگهداری قالب به کار گرفته می گردد.

اهمیت توجه به اصطلاحات ساختمانی

یقیناً اصطلاحات ساخت و ساز را می توان در قد و قواره های یک کتاب چندین صفحه به رشته تحریر درآورد؛ اما ما در این مقاله، رایج ترین آنها را به کار بردیم. به هر روی، اصطلاحات ساختمانی، بخش از دانش تجربی محسوب می گردد که به مهندسان دید اجرایی می دهد. از این رو، باید بتوان با همت و کوشش روز افزون، این اصلاحات را یاد گرفته و ماهیت دقیق استفاده از هر کدام را فرا گرفت.

منبع: ویکی ساختمان