کاروانسراهای همدان روبه احیا، یعقوب یاریو قلمدانینونوارمی شوند - جعبه مهر

این بازار قدیمی در مرکز شهر همدان و در محدوده محصور بین خیابان اکباتان و خیابان باباطاهر واقع شده به طوری که با گذر از چندین مغازه در ابتدای خیابان باباطاهر همدان وارد محوطه اصلی بازار می شویم.

در سفر به استان و شهر همدان بازدید از مجموعه تاریخی بازار خالی از لطف نیست چراکه عمده بناهای ایجادشده در آن مربوط به دوره قاجاریه است و مانند بازارهای اغلب شهرهای قدیمی مسقف بوده و از بافت معماری اسلامی برخوردار است که همگی بازمانده دوره قاجاریه هستند.

گذشته از معماری زیبای بازار قدیمی همدان، وجود راسته بازارها متعدد و کاروانسراهایی که تا حدودی سرپا هستند بر جذابیت این بازار افزوده است.

همدان درگذشته به دلیل موقعیت خاص جغرافیایی و قرار دریافت در مسیر راه های ارتباطی شهرهای غربی و عبور زائران عتبات عالیات از آن؛ دارای موقعیتی ویژه بوده و همین سبب شده راسته بازارها و کاروانسراهای مختلفی در این شهر شکل بگیرد.

در حال حاضر مجموعه بازار سنتی همدان که با سبک معماری دوره قاجاریه ساخته شده و وسعتی حدود 30 هکتار دارد از 36 بازار و راسته بازار و 26 سرا و کاروانسرا تشکیل شده است.

در شرح کاروانسرا نیز باید گفت که کاروانسراها بناهای نسبتاً وسیعی هستند که تعداد زیادی حجره و مغازه در داخل آن ها وجود دارد و درگذشته در مجاورت بازار بنا می شدند به نحوی که قسمت تجاری سراها به نوعی نقش بازارچه های امروزی را ایفا می نموده و قسمت مسکونی آن مورداستفاده کاروانیان و تجار بوده است.

در حال حاضر کاروانسرای میرزا کاظم در ضلع شرقی خیابان اکباتان همدان زیباترین و سالم ترین سرای همدان محسوب می گردد و وسعت تقریبی آن حدود 4 هزار مترمربع است.

کاروانسرای گلشن نیز که قدیمی ترین سرای همدان محسوب می گردد روبروی کاروانسرای حاج میرزا کاظم واقع شده است و مدخل دیگر آن از وسط ضلع غربی به بازار صحاف خانه همدان مرتبط می گردد.

ازآنجایی که سراها و کاروانسراها به علت قدمت تاریخی و کاربری آن برای مردم و گردشگران داخلی و خارجی همدان حائز اهمیت هستند، اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان همدان در سال های اخیر نسبت به مرمت و تعمیر برخی از این کاروانسراها اقدام نموده که از آن جمله می توان به سرای گلشن، سرای شریفیه، سرای حاج صفر خان، سرای نو، سرای یعقوب کمک اشاره نمود، اما آنچه قابل توجه است اینکه متأسفانه شمار زیادی از این ابنیه تاریخی درگذر زمان و به علت اهمیت ندادن به آن ها از بین رفته اند و حتی نام آن ها نیز به فراموشی سپرده شده است.

البته ناگفته نماند حساسیت نسبت به کاروانسراهای تاریخی همدان طی ماه های اخیر با توجه به اینکه همدان به عنوان پایتخت گردشگری کشورهای آسیایی در سال 2018 انتخاب شده بیشتر شده تا جایی که مرمت برخی کاروانسراها مجدد در برنامه قرارگرفته است.

در همین خصوص کارشناس گردشگری استان همدان در مصاحبه با خبرنگاران بابیان اینکه کاروانسرای شریفیه همدان به دلیل قرارگیری بین راسته بازارهای قدیمی این شهر از پویایی و تحرکی نسبی برخوردار است، گفت: این کاروانسرا بین راسته بازارهای نخودبریزها، حلبی ساز خانه، صحاف خانه و علاقبندها واقع شده و به صورت 4 ایوانی طراحی و در 2 طبقه ساخته شده و حدود 2 هزار مترمربع مساحت دارد.

مریم مقدم بابیان اینکه در هر طبقه این بنا 28 حجره دورتادور یک حیاط مرکزی است و محوطه اصلی در وسط کاروانسرا واقع شده است و 2 حیاط جنوبی و شمالی در 2 طرف آن دیده می گردد به طوری که دالان ورودی آن ها با طاق آجری پوشیده شده است، گفت: حجره های کاروانسرای شریفیه در حال حاضر بیشتر به عنوان انبار استفاده می شوند اما می توان با حمایت از صاحبان مغازه ها و حجره دارها، بازارچه ای از صنایع دستی همدان در این محل برپا کرد.

وی بابیان اینکه شکل ویژه کاروانسرای شریفیه و ستون های چوبی و طاق و قوس های آن شمایل زیبایی به این کاروانسرا بخشیده و می تواند به عنوان یکی از مراکز گردشگری هم برای مسافران و هم برای شهروندان همدانی مطرح گردد، ادامه داد: یکی از ظرفیت های بزرگ استان همدان بافت تاریخی این شهر به ویژه کاروانسراهایی است که در داخل و خارج از شهر مستقر هستند.

کارشناس ارشد برنامه ریزی گردشگری منطقه ای با تأکید بر اینکه حال حاضر 22 کاروانسرای فعال و نیمه فعال مانند گلشن، میرزا کاظم، روحانی، گمرک، شریفیه در همدان وجود دارد، گفت: درگذشته هر یک از آنان به یک شغل خاص اختصاص داشت و برای خریداران امکان انتخاب بهتر و ایجاد رقابت بیشتر در فروشندگان فراهم می شد.

وی با تأکید بر ضرورت توجه بیش ازپیش به این ظرفیت ها در شهر و استان همدان، گفت: همدان باید داشته های خود را قدر بداند.

مرمت 2 کاروانسرا در بازار همدان

در همین زمینه مدیرکل میراث فرهنگی همدان در مصاحبه با خبرنگاران با اشاره به اینکه مرمت کاروانسراها در برنامه واقع شده است از مرمت 2 کاروانسرا در بازار همدان اطلاع داد و بابیان اینکه کاروانسرای قلمدانی در راسته پیغمبر و روبروی مسجد پیغمبر واقع شده است، گفت: این بنا قبلاً مرکز فروش کاغذ و مواد نوشت افزار بوده و به همین خاطر بنام کاروانسرای قلمدانی معروف است.

علی مالمیر بابیان اینکه این سرا یکی از بناهای باارزش بافت بازار همدان است، گفت: مساحت کاروانسرا حدود یک هزار و 230 مترمربع است و دارای دو فضای معین و مجزا و درعین حال مرتبط به هم است و در 2 طبقه ایجادشده است.

وی بابیان اینکه تزیینات معماری این کاروانسرا نسبت به سایر سراها از اهمیت قابل توجهی برخوردار است چراکه تزیینات متفاوتی در این سرا وجود دارد، ادامه داد: گچ بری، منبت کاری و تزیینات برجسته کاری سنگی و آجرکاری در این کاروانسرا قابل توجه است.

مالمیر بابیان اینکه این سرا در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده اما متأسفانه به علت بی توجهی مالکان صدمات زیادی به این سرا واردشده بود، گفت: در این راستا معاونت میراث فرهنگی آن را در دستور کار مرمتی قرارداد.

وی اضافه نمود: طی سال گذشته و امسال بااعتباری افزون بر 300 میلیون تومان مرمت این کاروانسرا شروع شد.

مالمیر بابیان اینکه مرمت شامل پاک سازی محوطه، بام سازی، عایق کاری، مرمت باراندازها، نصب در چوبی بر اساس الگوی اصلی و مرمت بدنه های آجری بود، مطرح کرد: تکمیل این طرح 400 میلیون تومان اعتبار احتیاج دارد.

مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی همدان همچنین با اشاره به پروژه مرمتی دیگری در راسته پیغمبر همدان مطرح کرد: کاروانسرای یعقوب کمک نیز در راسته پیغمبر از بازار همدان واقع است.

وی بابیان اینکه این بنا از سراهای تجاری بازار همدان است و دارای صحنی با پلان مربع است، گفت: طرح مرکزی و حجره های سرا به صورت دو اشکوبه پیرامون صحن سرا ساخته شده اند.

مالمیر بابیان اینکه در مقابل حجره های سرا باراندازهای ستون دار و به صورت بالکانه همانند بقیه سراهای بازار همدان ایجادشده است، گفت: سرا وسعت قابل توجهی ندارد اما معماری آن چشمگیر است به طوری که قناسی زمین در حجره ها به نحو مطلوبی حل شده و حیاط یک مربع راست گوشه است.

وی بابیان اینکه این موارد از زیبایی های سرای یعقوب کمک است، گفت: طی سال گذشته به منظور نجات بخشی این سرا مرمت آن در دستور کار نهاده شد و بااعتباری افزون بر 80 میلیون تومان تعدادی از حجره ها که آسیب بیشتری دیده بودند مرمت و باراندازهای سرا بازسازی شد.

ناگفته پیداست داشته های تاریخی و آثار قدیمی و ارزشمند هر شهر یا کشور، پلی بین مردم با گذشتگان خود است که آن ها را به هم پیوند می دهد و از این نظر حفظ و نگهداری آثار باستانی و تاریخی به علت بافت قدیمی و ارزشمند آن باید موردتوجه قرار گیرد.

گذری بر تاریخ گذشته مؤید آن است که نگهداری از بناهای تاریخی در دوره های مختلف تمدن بشری، همواره موردتوجه بوده و حتی درآمدزایی قابل توجهی نیز از آن دارند؛ حال در این میان شهر همدان که ابنیه تاریخی فراوانی را در خود جای داده نیز باید دستی بر آتش داشته باشد و قدر ظرفیت های خود را بداند و با تبدیل آن به منبع درآمد ضمن نگهداری صحیح از آن ظرفیتی برای معرفی شهر فراهم کند.

مسافرت رو: مسافرت رو: آگاهانه سفر کنیم تا بیشتر از سفر لذت ببریم

دور زمین: دور زمین: آشنایی با زیبایی های دنیا در مجله گردشگری