استعمار چگونه مجلس ایران را به تعطیلی کشاند؟ - جعبه مهر

به گزارش گروه رسانه های خبرنگاران، دومین دوره مجلس شورای ملی پس از یک سال و 4 ماه و 21 روز وقفه از یکمین مجلس شورای ملی، در تاریخ 24 آبان 1288 مطابق با دوم ذیقعده 1327 بازگشایی شد. این مجلس به دنبال اولتیماتوم دولت روسیه در 3 دیماه 1290 منحل شد. از 1290 تا 1293، سه سال تهران و بخش شمالی کشور ایران در اشغال ارتش روس بود. سومین دوره مجلس شورای ملی 14 آذرماه 1293 آغاز شد و بعد از یک سال و هفت روز در 21 آبان 1294 خورشیدی تعطیل شد.

پس از تعطیلی مجلس سوم که به زور و تعدی عمال خارجی صورت گرفت، نمایندگان مجلس تبعید و متواری شدند. هر چند نواحی مختلف از جمله نواحی شمالی، آذربایجان، گیلان و خراسان و شهرهای جنوبی به مقاومت بر ضد قشون روسیه تزاری و همچنین قوای دولت انگلیس و حکومت مطلق ناصرالملک پرداختند، اما با همه مقاومت و سرسختی بسیاری که گروه های ملی از خود نشان دادند، شکست خوردند. روس ها با دستیاری شجاع الدوله آزادیخواهان را در تبریز تحت فشار قرار دادند و به قتل عام پرداختند. از آن جمله در ایام عاشورا ثقةالاسلام را به دار آویختند و در مشهد فجایع روس ها به شکل دیگری خودنمایی کرد و قوای روس، حرم حضرت رضا (ع) را به توپ بستند. در این شرایط بود که حمایت دولت های خارجی از ناامنی دوران فترت، زمینه را برای حکومت مطلق ناصرالملک تحکیم بخشید.

در خلال فترت مجلس، دو دولت روس و انگلیس با دادن وام به ایران، کشور را دستخوش مطامع سیاسی خود کردند. کاری که سال ها بعد و در دوره محمدرضا پهلوی، آمریکا با ایران کرد!

پس از آنکه احمد شاه به سن قانونی رسید، زمامداری ناصرالملک نایب السلطنه سپری شد و پس از رفتن ناصرالملک انتخابات دور سوم مجلس مطابق قانون جدید انتخابات آغاز شد. در نهایت سومین دوره قانون گذاری در تاریخ 14 آذر ماه درست چهار ماه پس از آغاز جنگ جهانی اول توسط احمدشاه قاجار افتتاح شد. این مجلس هم بیش از یک سال دوام نیاورد.

با اینکه نمایندگان مجلس، بی طرفی خود را در جنگ جهانی اظهار داشتند، اما اثرات شوم جنگ در ایران خیلی زود خود را نشان داد. دو دولت روس و انگلیس مداخلات خود را در ایران روز به روز افزایش می دادند. افکار عمومی در واکنش به این دو دولت به آلمان ها و متحدان او تمایل پیدا کردند و دولت روس و انگلیس نیز برای جلوگیری از نفوذ بیش از حد دولت آلمان در ایران بر تعداد نیرو های خود در ایران افزودند.

حرکت قشون روسیه تزاری از قزوین به طرف پایتخت و سیاست دولت وقت ایران به منظور جلوگیری از تهاجم و حوادث بعد آن موجب شد عده ای از نمایندگان به اتفاق جمعی از رجال دولت و آزادیخواهان از تهران به قم مهاجرت نمایند و کمیته دفاع ملی را در قم در مقابل تهاجم قوای دولت روسیه تزاری تشکیل دهند. دولت نیز به دربار لندن و پطرگراد اظهار داشت پایتخت را از تهران به اصفهان منتقل می نماید. این اقدام دولت موجی از نگرانی در مردم ایجاد کرد و بسیاری از تجار و کسبه و طبقات مختلف از تهران راهی قم شدند.

پس از اشغال قم توسط سربازان روسی، کمیته دفاع ملی و عده ای از نمایندگان از قم به کرمانشاه و از آنجا به خاک عثمانی مهاجرت کردند. با مهاجرت نمایندگان از تهران به قم که عده آنان بیش از نصف تمام نمایندگان مجلس بود، مجلس تعطیل شد. با تعطیلی مجلس سوم به نوعی مشروطیت در ایران سرانجام یافت و دوران فترت بین مجلس سوم و چهارم 7 سال طول کشید.

در نهایت اول تیر ماه 1300 خورشیدی مجلس چهارم شورای ملی افتتاح شد و این مجلس تا دو سال به کار خود ادامه داد. در هفت سال فترت اتفاق های مهمی در ایران رخ داد. از یک طرف جنگ داخلی روسیه و غلبه دموکرات ها و تغییر رژیم روسیه تزاری به حکومت کمونیستی منجر به خروج نیرو های تزاری با دستور شوروی از ایران شد و از طرف دیگر رقیب دیرینه روس ها یعنی انگلستان که خود را در ایران بی رقیب می دید، به بهانه گوناگون از جمله جلوگیری از نفوذ کمونیسم و مبارزه با دولت های متحدین قشون خود را در بخشی از ایران متمرکز کرد و برای بسط نفوذ سیاسی و مالی خود دولت را تحت فشار قرار داد تا وادار به قرارداد 1919 کند و ایران از هر جهت تحت منطقه نفوذ انگلستان گردد.

به موجب این قرارداد امتیاز راه های شوسه و راه آهن به دولت انگلستان واگذار شد. همچنین دولت مالیه و قشون ایران زیر نظر مستقیم مستشاران و فرماندهان انگلیسی اداره می شد.

انتشار مواد قرارداد با مخالفت شدید ملت ایران روبرو شد و وثوق الدوله رئیس دولت وقت برای ارعاب و سرکوب مخالفان قرارداد به دستگیری و زندانی کردن 17 تن از معاریف مخالفان پرداخت. عده ای از رجال منطقه از جمله حاج میرزا حسن خان محتشم السلطنه، مستشارالدوله (صادق صادق)، میرزا اسماعیل خان ممتاز الدوله و مختار الملک تبریزی و حاج آقا محمد تعیین بوشهری را نیز به کاشان تبعید کرد.

احمد شاه که در آن موقع در خارج از کشور به سر می برد در لندن از قبول این قرارداد خودداری کرد و امضای آن را به تصویب مجلس شورای ملی موکول کرد. کابینه وثوق الدوله عاقد قرارداد بر اثر مخالفت مردم و مخالفت های بسیار پس از مراجعه احمد شاه به ایران سقوط کرد.

از وقایع مهم دوران فترت، قیام اصلاح طلبان تبریز به رهبری شیخ محمد خیابانی ضد قرارداد تحمیلی 1919 و قطع رابطه تهران با آذربایجان بود. این غائله با شهید شدن شیخ محمد خیابانی توسط ماموران مهدی قلی خان راهنمایی والی آذربایجان در تابستان 1299 انتها یافت.

از دیگر وقایع مهم در دوران فترت، کودتای سوم اسفند 1299 شمسی بود که مقدمات تغییر سلطنت و آغاز فصل جدید را در تاریخ ایران فراهم ساخت. کودتاگران پس از تصرف شهر تهران و تعطیلی ادارات و توقیف عده ای از شاهزادگان و رجال معروف، بر اوضاع مسلط شدند و روز 6 اسفندماه 1299 شمسی فرمان نخست وزیری سیدحسین طباطبایی مدیر روزنامه رعد که عامل کودتا بود از طرف احمدشاه صادر شد. در اردیبهشت ماه 1300 مسعود کیهان وزیر جنگ کناره گیری کرد و رضاخان سردار سپه به سمت وزیر جنگ کابینه سیدضیاءالدین معرفی گردید. این کابینه تا چهارم خردادماه 1300 شمسی فعالیت داشت و در این تاریخ کابینه سیدضیا الدین طباطبایی سقوط کرد. سیدضیاءالدین به وسیله قزوین به بغداد رفت و از آنجا به اروپا مهاجرت کرد.

منبع:فارس

جعبه مهر: قدرت گرفته از سیستم مدیریت محتوای بانیما