فرزند گریزی؛ زنگ خطری برای رشد جمعیت کشور - جعبه مهر

به گزارش خبرنگاران به نقل از خبرنگاران ،وقتی گذشته را نگاه می کنیم متوجه می شویم که خانواده های قدیمی علارغم کمبود های مالی و مالی مختلف در زندگی شان دست از فرزند آوری برنمی داشتند و 5.6.7 و یا حتی بیشتر، تعداد فرزندان یک خانواده بود و خانواده های پرجمعیت قدیمی ایرانی هم معروف بودند، اما با گذشت زمان تعداد فرزندان یک خانواده تازه تشکیل شده کم و کمتر شد تا به معضل تک فرزندی برخوردیم و سال ها با این معضل دست و پنجه نرم کردیم و در نهایت امروز با مشکل گریز از فرزندآوری و کاهش میل به فرزندآوری در بین زوجین جوان روبه رو هستیم.

لی وین گاس در مقاله خود چنین می نویسد: در جوامع امروزی و از چند سال گذشته، اعتقاد بسیاری از زوج های جوان به ضرورت داشتن فرزند به طور فزاینده ای کم رنگ و کم رنگ تر شده و نرخ زاد و ولد نیز به رغم سیاست های تشویقی بعضی دولت ها فرایند کاهشی خود را همچنان ادامه می دهد. بر اساس گزارش مرکز PEW از هر پنج نفر یک نفر بدون فرزند زندگی می نماید. عدم اطمینان به فرزندآوری در میان زنان نسبت به مردان درصد بالاتری دارد. زنان جوان نه تنها بارداری خود را به تعویق می اندازند بلکه در مجموع و از اساس حرف ها و مخالفت هایی با این مقوله دارند. زمانی بود که داشتن بچه به عنوان یک ضرورت برای هر خانمی مورد توجه قرار می گرفت، اما در چند سال اخیر فرایند تغییرات، دور شدن از این ضرورت را نشان می دهد. گاهی آقایان بچه دوست دارند لیکن خانم ها چندان مطمئن نیستند.

بقای نسل؛ یکی از ضرورت های فرزندآوری زوجین

متاسفانه امروزه در جامعه جوری به زوج های جوان القا شده است که فرزند داشتن و یا فرزندآوری یک حماقت است و هرکس که دلسوز آینده فرزندانش است نباید برای داشتن فرزند اقدام نمایند. اما این را نمی دانند فرزندآوری عامل بقای نسل، رشد استعدادها، پویایی نیروی انسانی و قدرت جمعیتی به حساب می آید و در فقدان و خلأ آن علاوه بر به خطر افتادن کانون و نظام خانواده، بافت جمعیتی جامعه هم با چالش ها و نارسایی هایی روبرو می شود که اثرات و پیامد های مخرب آن، بعضا در حوزه ها و عرصه های عظیم و ملی کشور نمود و ظهور پیدا می نماید.

داشتن بچه زمانی برای خانواده ها یک ضرورت بود، ولی به مرور فرایند و نگرشی در جوامع گوناگون شکل گرفت که این ضرورت را تحت الشعاع قرار داده و در خود حل کرد. در بستگان همگی ما زوج های جوانی هستند که به رغم گذشت حتی 10 سال از شروع زندگی مشترک نه تنها فرزندی ندارند بلکه اصولاً به فکر داشتن بچه هم نیستند.

سه مولفه کاهش میل فرزندآوری در بین زوج های جوان

لواف کارشناس مسائل خانواده در گفت وگو با خبرنگار خبرنگاران، در این باره اظهار کرد: تمایل به فرزندآوری و اساساً مقوله فرزندآوری ریشه در چند مسئله دارد؛ یکی مربوط به اعتقادات و باور های افراد است یکی هم مربوط به سبک زندگی بوده است.

وی با اشاره به اینکه متاسفانه در سال های اخیر به دلیل این که سبک زندگی جوانان تغییر نموده است، گفت: تمایل به فرزندآوری در جوانان کاهش پیدا نموده است در واقع افزایش سه مولفه؛ رفاه مالی، تجمل گرایی، مسئولیت گریزی و آسایش طلبی که در نسل جوان وجود دارد باعث شده که فرزند آوری را برای خود مقوله سختی تصور نمایند.

این کارشناس مسائل خانواده گفت: نکته جالب در بحث فرزندآوری این است که همواره ما فکر می کنیم که این ما هستیم که فرزندانمان را تربیت می کنیم در حالیکه این فرزندان هستند که با حضور خود ما را تربیت می نمایند و این ما هستیم که برای کنار آمدن با یک انسان جدید باید با خود کنار بیاییم و روبروه با یک انسان جدید را یاد بگیریم.

لواف افزود: والدین باید در مقابل آن انسان جدید (فرزند متولد شده) باید کوتاه بیایند و یا گاهی بایستند و در واقع این یک نوع پرورش روح پدر و مادر است یعنی بیش از آن که والدین قرار باشد فرزندان خود را تربیت نمایند این فرزندان هستند که بر رشد روح و روان والدین تاثیر می گذارند.

توجه به مادیات و چشم و هم چشمی از عوامل کاهش میل به فرزندآوری

رقابت و چشم و هم چشمی در بعضی از خانواده ها، مشاهده تولد ها و جشن های آنچنانی، صرف هزینه های زیاد برای عمل سزارین و برگزاری جشن های تولد پس از به جهان آمدن بچه در بیمارستان سبب می شود زوج های جوان که جزء قشر متوسط جامعه هستند دیگر میلی به بچه دار شدن نداشته باشند.

لواف با بیان اینکه از طرف دیگر توجه زیاد به مادیات و تصور جوانان به اینکه باید در رفاه کامل فرزندانشان را عظیم نمایند و با توجه به شرایط مالی موجود مانع جدیدی برای جوانان شده است، توضیح داد: این مسئله باعث می شود زوج های جوان در امر فرزندآوری تعلل نمایند و این در حالی است که تجربه های تربیتی نشان داده است که نوع تربیت گلخانه ای اساساً کمتر جواب می دهد و تجربه های تربیت جهادی اثرگذاری بیشتری داشته است.

این کارشناس مسائل خانواده با تاکید بر اینکه تربیت جهادی به این معنا نیست که پدر و مادر فرزند را اذیت نمایند، ادامه داد: در واقع تربیت جهادی به این معنی است که قرار نیست تمام امکانات رفاهی برای فرزندان فراهم باشد در واقع قرار است بچه ها نوعی سختی، سختی، نیستی و نداری را تجربه نمایند و در مقابل سختی های روزگار مقابله کند.

وجود ترس از قبول مسئولیت فرزندان در بین زوجین

ترس از پذیرفتن مسئولیت فرزند، یکی از علل مؤثر در شکل پذیری این بی میلی و بی شوقی زوجین به فرزند آوری شمرده می شود. ترس و بی میلی مذکور خود معلول عوامل دیگری است که بخش اعظم آن به مسایل مالی برمی شود.

لواف با اشاره به اینکه اگر این نگاه را در بحث تربیت فرزندان داشته باشیم یاری به سزایی در توجه بیشتر به مسئله فرزند آوری می نماید، افزود: بحث دیگری که در این موضوع وجود دارد آن است که گاهی اوقات والدین گمان می نمایند، اگر فرزندی را به جهان آورند لحظات خوش خود را از دست می دهند و به صورتی که دست و پای والدین بسته خواهد شد و نمی توانند مانند سابق فعالیت اجتماعی خود را انجام دهند.

وی ادامه داد: این مسئله یک ترس در زوج های جوان ایجاد نموده است درحالی که این موضوع نیز قابل رفع است و اگر والدین زمان را مدیریت نمایند با همکاری یکدیگر برنامه ریزی خوبی داشته باشند و به فرزندآوری فکر نمایند و در کنار تربیت فرزندان به فعالیت های اجتماعی خود نیز بپردازند.

تغییرات در سن ازدواج، از عوامل تاثیر گذار برکاهش فرزندآوری

همچنین رضا فریدی فعال آسیب های اجتماعی در گفت وگو با خبرنگار خبرنگاران، گفت: در سال های اخیر رشد جمعیت ایران فرایند نزولی داشته است و اگر به همین طریق پیش برویم، شرایط کشور وارد مرحله ای بحرانی خواهد شد و در سال های بعد با یک جمعیت سالمند روبرو خواهیم بود.

وی ادامه داد: بنابراین احتیاجمند آسیب شناسی هستیم تا بتوانیم از دل این آسیب ها و عوامل مؤثر در بروز مسئله مذکور، راه حل و برنامه ارائه دهیم. در مسئله کاهش جمعیت، عوامل متعددی نقش دارند، اما یقیناً مهم ترین نهادی که در حوزه جمعیت نقش دارد، نهاد خانواده است؛ بنابراین باید ببینیم که در حوزه خانواده چه تغییراتی اتفاق افتاده و چه عواملی منجر به تغییر سبک زندگی شده که نتیجه آن کاهش فرزندآوری و جمعیت کشور طی سالیان اخیر بوده است.

فریدی با اشاره به اینکه یکی از این تغییرات مهم افزایش سن ازدواج در میان جوانان کشور است، افزود: این موضوع از عواملی است که منجر به کاهش فرزندآوری می شود. البته بالا رفتن سن ازدواج نیز خود معلول عوامل دیگری از قبیل فردگرایی، فرزندسالاری و ... بوده است و امروزه به علت تقویت خانواده هسته ای و سختی های مالی در جوامع صنعتی، متوسط سن ازدواج افزایش یافته است. آنالیز های آماری نشان می دهد که در ایران نیز میانگین سن ازدواج همین فرایند را دارد، با این تفاوت که این افزایش در خصوص زنان بیشتر است.

مسائل مالی و مخارج سنگین پزشکی

هزینه ها و مخارج سنگین زندگی، عدم کسب درآمد کافی برای تامین الزامات مادی و مالی، مخارج سنگین پزشکی و به پیروی آن هزینه هایی که از زمان بچگی تا نوجوانی و حتی جوانی برای خانواده و والدین ایجاد می شود از نمونه مواردی به شمار می رود که در کاهش انگیزه فرزند آوری نقش بسزایی ایفا می نماید.

این فعال آسیب های اجتماعی بیان نمود: فشار های مالی بر زوج های تازه ازدواج نموده وارد می شود، مبنی بر اینکه قبل از ازدواج دارای شغل و مسکن باشند. در ضمن نگرش نسبت به ازدواج دستخوش تغییرات شده است، به طوری که حتی خانواده های سنتی ازدواج را دیگر تنها گزینه برای دختران و پسرانشان نمی دانند. از طرف دیگر مشکل بیکاری باعث بالا رفتن سن ازدواج می شود. طبیعی است که با بالا رفتن سن ازدواج، فرصت باروری نیز کمتر خواهد بود و در نتیجه منجر به کاهش تعداد فرزندان خواهد شد.

وی با بیان اینکه از عوامل دیگر کاهش میل به فرزندآوری افزایش آمار طلاق در کشور است، گفت: طلاق دارای آثار و پیامد های عمیق مالی، اجتماعی، روانی و قانونی است. البته طلاق خود می تواند از عوامل متعددی ناشی شود که درهرصورت منجر به کاهش فرزندآوری در خانواده خواهد شد. اگر به آمار طلاق رسمی و در کنار آن به آمار طلاق های عاطفی (که ثبت نشده و آماری از آن ها در دست نیست) نگاهی بندازیم، می بینیم که متأسفانه بسیاری از خانواده ها درگیر آن هستند و یکی از عوامل کاهش تعداد فرزندان نیز همین مسئله است.

رواج فردگرایی عامل کاهش فرزندآوری

فریدی با بیان اینکه از عوامل مهم دیگر می توان به رواج فردگرایی اشاره نمود، توضیح داد: جامعه ایران طی سال های اخیر در جریان تحولات فرهنگی و اجتماعی وسیعی قرار گرفته است. این تحولات به ویژه در خانواده مشهود بوده است، یکی از تحولاتی که خانواده از آن مصون نمانده، رشد فردگرایی است. منظور از فردگرایی آن است که افراد به جای اولویت دادن به خواست ها و علایق جمعی، سنتی و خانوادگی، به ارزش ها و خواست های فردی خود اولویت می دهند. فردگرایی می تواند پیامد هایی همچون کاهش مسئولیت پذیری، بالا رفتن سن ازدواج، افزایش طلاق و طبیعتاً کاهش فرزندآوری را به همراه داشته باشد.

این فعال آسیب های اجتماعی افزود: فردگرایی با ساختار خانواده هسته ای و جمع گرایی با ساختار خانواده گسترده همسو است. در خانواده جمع گرا فرزندان می آموزند که هنگام ابراز عقیده در مقابل دیگران، بردباری پیشه نمایند؛ همچنین وفاداری به گروه و نیز حتی سهیم شدن در منابع مالی، یک عنصر اساسی خانواده جمع گراست.

وی با تاکید بر اینکه باید این موضوع را در نظر داشت که کاهش و پیری جمعیت، آسیب های روانشناختی نیز در پی خواهد داشت، ادامه داد: یکی از این آسیب ها کاهش نشاط در سطح جامعه است. جوانان مایه پویایی و سرزندگی جوامع هستند و غالب نوآوری ها، خلاقیت ها و نیز جهش های اجتماعی، سیاسی و مالی توسط نیرو های جوان به منصه ظهور می رسد. در جامعه با جمعیت پیر، دولت ها و صاحبان سرمایه، احساس خطر می نمایند. اساساً ناامیدی بر جامعه سایه می افکند و جامعه به سمت محو شدن کامل حرکت می نماید و نشاط و سرزندگی از دست خواهد رفت.

فریدی با اشاره به اینکه از آسیب های روانشناختی دیگر، می توان به تنهایی و انزوای عظیمسالان اشاره نمود، بیان نمود: از جمله مهم ترین احتیاج های سالمندان، احتیاج به محبت و توجه است. چنین محبت و توجهی، در وهله نخست از جانب همسر، و فرزندان و نوه ها و سپس خواهران و برادران و دوستان برآورده می شود. تصور شرایطی که کمتر فرزند، نوه، خواهر و برادر و دوستانی در عظیمسالی حضور داشته باشند که همراه انسان باشند، گرچه در حال حاضر ممکن است سخت به نظر برسد، اما با این فرایند رشد جمعیتی نامطلوب، شاید اجتناب ناپذیر شود، مگر اینکه تدابیری برای این مشکل اندیشیده شود.

این فعال آسیب های اجتماعی با بیان اینکه کاهش ارتباطات اجتماعی نیز از آسیب های روانشناختی دیگر این مسئله است، افزود: ایجاد و حفظ ارتباطات اجتماعی صحیح از ضروریات زندگی محسوب می شود. یکی از احتیاج هایی که انسان ها دارند احتیاج پیوندجویی یا پیوستگی است. این احتیاج معرّف انگیزه افراد در ایجاد ارتباط با دیگران است. این احتیاج می تواند در اشکالی از قبیل دوستی های صمیمانه، وابستگی به والدین، اشتیاق به رابطه محبت آمیز با خویشاوندان، صرف وقت با همسالان و... منعکس شود. هنگامی که فرزند متولد شده، نه خواهر و برادری داشته باشد، نه هم سن و سال های متعددی که با آن ها ارتباط برقرار نماید، و نه خویشاوندان نزدیکی که بتواند احتیاجش به ارتباط را رفع سازد، مسلما این احتیاج به درستی برآورده نشده و بسیاری از آموزش های اساسی زندگی که از این طریق به فرد منتقل می شوند، محقّق نخواهد گشت.

در چنین شرایطی، عزم ملی و حمایت دستگا های اجرایی، حاکمیتی و ارگان های فعال و ذیربط در حوزه خانواده، فرهنگ و اقتصاد ضرورتی است که می تواند در افزایش میل و انگیزه زوجین به فرزند آوری نقش موثری را ایفاء کند.